नवरात्र उत्सव विशेष .....

नवरात्र उत्सव विशेष 

ऑक्टोबर महिन्यात  नवरात्रोत्सवारंभ होतो  देशभरात दुर्गा देवीच्या आगमनाची जोरदार तयारी सुरू होती . घराच्या स्वच्छतेपासून ते देवीच्या पूजनाची पूर्वतयारी अगदी मोठ्या प्रमाणात सुरू आहे. सन २०२० मध्ये निज अश्विन शुद्ध प्रतिपदा शनिवार, १७ ऑक्टोबर रोजी असून, याच दिवशी घटस्थापनेसह नवरात्रारंभझाला असून  सध्याच्या घडीला करोना संकटामुळे नवरात्रोत्सवाचा बेरंग झाला आहे . करोनामुळे गेल्या सहा ते आठ महिन्यातील अनेक सण-उत्सव हे अगदी साधेपणाने साजरे करण्यात आले. मात्र, भाविकांची श्रद्धा आणि सण-उत्सवांमधील उत्साह, चैतन्य तसुभरही कमी झाला नाही, असे म्हणायला हरकरत नाही.

तसेच नवरात्रातही देवीचे पूजन, नामस्मरण, जप, आराधना, उपासना करताना मनोभावे आणि श्रद्धापूर्वक करायला पाहिजे . अनेक जण नवरात्रात देवीचे विशेष व्रत आचरतात. काही जण प्रतिवर्षी हे व्रत करतात. मात्र, काही जण नैमित्तिक व्रताचरण करतात. करोना काळात देवीचे व्रत आचरून शुभाशिर्वाद आणि कृपादृष्टी मिळवण्याची योग्य संधी आहे. मात्र, नवरात्राचे व्रत आचरताना काही नियम आणि गोष्टींचे भान राखावे लागते. नवरात्र व्रताचे नियम माहिती असणे अत्यंत आवश्यक असल्याचे सांगितले जाते. तसेच हे नियम काटेकोरपणे पाळावेत, असा सल्ला दिला जातो. नेमके कोणते आहेत ते नियम? जाणून घेऊया...

नवरात्र उत्सवात नऊ देवींचे पूजन 

नवरात्रातील संपूर्ण नऊ दिवस देवीच्या वेगवेगळ्या नऊ रुपांचे पूजन केले जाते. दिवस आणि देवीच्या  पूजनाविषयी जाणून घेऊया...

- १७ ऑक्टोबर : शैलपुत्री देवीचे पूजन - घटस्थापन

- १८ ऑक्टोबर : ब्रह्मचारिणी देवीचे पूजन

- १९ ऑक्टोबर : चंद्रघटा देवीचे पूजन

- २० ऑक्टोबर : कुष्मांडा देवीचे पूजन

- २१ ऑक्टोबर : स्कंदमाता देवीचे पूजन

- २२ ऑक्टोबर : कात्यायणी देवीचे पूजन

- २३ ऑक्टोबर : कालरात्रि देवीचे पूजन

- २४ ऑक्टोबर : महागौरी देवीचे पूजन

- २५ ऑक्टोबर : सिद्धिदात्री देवीचे पूजन

नऊ रंगांचे महत्व 

नवरात्र उत्सवात रंगांना विशेष महत्त्व प्राप्त होते. त्या त्या दिवशी संबंधित रंगाची वस्त्रे परिधान केली किंवा दैनंदिन व्यवहारात सदर रंगांचा समावेश केल्यास शुभ लाभदायक परिणाम प्राप्त होऊ शकतात, असे म्हटले जाते.

- शैलपुत्री देवी : पिवळा रंग

- ब्रह्मचारिणी देवी : हिरवा रंग

- चंद्रघटा देवी : फिकट मातट रंग

- कुष्मांडा देवी : नारिंगी रंग

- स्कंदमाता देवी : पांढरा रंग

- कात्यायणी देवी : लाल रंग

- कालरात्रि देवी : निळा रंग

- महागौरी देवी : गुलाबी रंग

- सिद्धिदात्री देवी : जांभळा रंग (वांगी)

नवरात्र उत्सवात देवीचे नैवेद्य 

नैवेद्य  देवीला अर्पण केल्यास देवीचे शुभाशिर्वाद प्राप्त होतात, असे म्हटले जाते.

- पहिला दिवस : गायीचे शुद्ध तूप अर्पण करावे.

- दुसरा दिवस : साखर अर्पण करावी.

- तिसरा दिवस : दूध किंवा खीर अर्पण करावी.

- चौथा दिवस : मालपुवा अर्पण करावा.

- पाचवा दिवस : केळी अर्पण करावी.

- सहावा दिवस : मधाचा नैवेद्य दाखवावा.

- सातवा दिवस : गुळ अर्पण करावा.

- आठवा दिवस : नारळ अर्पण करावा.

- नववा दिवस : तीळ अर्पण करावेत.

आहाराचे नियम

नवरात्रातील व्रताचे आचरण करताना बटाटे, तळलेले, तेलकट पदार्थांचा आहार करू नये, असे सांगितले जाते. व्रताच्या कालावधी बटाटा अधिक प्रमाणात खाल्यास शरीराचे स्थुलत्व वाढते, असा दावा केला जात असल्याचे सांगितले जाते. यामुळे आळस वाढतो. तसेच तळलेले, तेलकट पदार्थ खाल्ल्यामुळे अपचन होऊन पोटाचे विकार उद्भवू शकतात. याशिवाय कांदा, लसूण यांसारखे तामसी पदार्थ खाणे टाळावे. नवरात्रातील व्रताचरण कालावधीत सकस, सात्विक, पचायला सोपा, हलका आहार घ्यावा, असे सांगितले जाते.

व्यवहाराचे नियम

नवरात्रातील काही गोष्टी करणे निषिद्ध वा वर्ज्य मानले गेले आहे. नवरात्रातील व्रताचरण कालावधीत नखे, केस कापू नयेत, असे म्हटले जाते. कोणाशीही मोठ्या आवाजात बोलू नये. वाणी संयमित आणि शांत ठेवावी. खोटे बोलू नये. कोणाचाही अनादर करू नये, असे सांगितले जाते. आंघोळीच्या पाण्यात नीम, गुलाबजल मिळसणे उपयुक्त मानले गेले आहे, असे सांगितले जाते. सर्वांत महत्त्वाचे म्हणजे नवरात्रातील व्रताचरण हे निर्मळ मनाने, प्रामाणिकपणे आणि मनोभावे करावे. श्रद्धेने केलेले कोणतेही व्रत हे उत्तम मानले गेले आहे. देव हा भक्तीचा भुकेला असतो, असे म्हटले जाते. त्यामुळे यथाशक्ती, यथासंभव व्रताचरण करावे. व्रताचरण कालावधीत भक्तिभाव हा अत्यंत महत्त्वाचा असतो. मनापासून केलेली प्रार्थना, उपासना, नामस्मरण, जप सकारात्मक तसेच शुभ फलप्राप्ती करण्यास सहाय्यभूत ठरते, असे सांगितले जाते.

 नवरात्र - दुर्गा, लक्ष्मी आणि सरस्वतीची पूजा

जे लोक शक्ती, अमरत्व किंवासामर्थ्य मिळविण्यास उत्सुक आहेत अशा 

तमा नावाच्या स्त्रीसारखे आहेत, जसे की काली किंवा मदर अर्थ. ज्यांना संपत्ती, आवेश आणि उत्साह, जीवन आणि भौतिक जगातील इतर सर्व भेटवस्तूंची इच्छा आहे त्यांना स्वाभाविकच स्त्रीलिंगी स्वरुपाकडे आकर्षित केले जाते ज्याला लक्ष्मी किंवा म्हणतात र्य म्हणून ओळखले जाते. जे ज्ञान, ज्ञान शोधतात आणि नश्वर देहाच्या सीमा ओलांडू इच्छित आहेत, ते स्त्रीलिंगाच्या सत्व रूपाची उपासना करतात. सरस्वती किंवा चंद्र हे त्याचे प्रतीक आहे.तमस ही पृथ्वीची प्रकृती आहे जी प्रत्येकास जन्म देईल. आम्ही गर्भाशयात घालवतो तो वेळ वापरतो. त्यावेळी आपण जवळजवळ सुप्त अवस्थेत असूनही विकसित होत आहोत. तर तमस पृथ्वी आणि आपल्या जन्माचा स्वभाव आहे. तू पृथ्वीवर बसला आहेस. आपण त्याच्याशी एकरूप होण्यास शिकले पाहिजे. आपण तरीही त्याचा एक भाग आहात. जेव्हा तिला पाहिजे असते, तेव्हा ती तुम्हाला शरीरातून आपल्या शरीरातून बाहेर घेते आणि जीवन देते आणि जेव्हा तिला पाहिजे असते, तेव्हा ते शरीर आपल्या शरीरात परत घेतेया तीन आयामांमध्ये आपण स्वतःला कसे लावले ते आपल्या जीवनास दिशा देईल. आपण स्वत: ला तामसच्या दिशेने ठेवले तर आपण एक प्रकारे सामर्थ्यवान व्हाल. जर आपण राजसकडे लक्ष दिले तर आपण दुसर्‍या मार्गाने सामर्थ्यवान व्हाल. परंतु जर तुम्ही सत्वकडे गेलात तर तुम्ही पूर्णपणे वेगळ्या स्वरूपात शक्तिशाली आहात. परंतु जर आपण या सर्वांच्या पलीकडे गेलात तर सत्तेची चर्चा होणार नाही, तर तुम्ही मोक्षप्राप्तीकडे वाटचाल कराल.

ज्याला पूर्ण जडत्व आहे तो सक्रीय राजस होऊ शकतो. राजे पुन्हा जड होतात. हे पलीकडे जाऊन त्याच तमसवर परत जाऊ शकते. दुर्गापासून लक्ष्मी, लक्ष्मीकडून दुर्गा, सरस्वती कधीच नव्हती. याचा अर्थ असा की आपण जीवन आणि मृत्यूच्या चक्रात अडकले आहात. त्यांच्या पलीकडे जाणे अद्याप बाकी आहे.

नवरात्र उत्सव विशेष व अनन्य साधारण महत्व आहे भारत देशात २९ राज्ये  आहेत त्या त्या राज्यात नवरात्र  उत्सव मोठ्या थाटात साजरा करतात प्रत्येक समाजाची कुलदेवता हि वेगवेगळी आहे जो तो आपल्या कुलदेवतेला प्रसन्न 

करण्यासाठी पारंपरिक पूजा करीत असतात नवत्राचा शेवट हा दशमी किंवा 

विजयदाशी असेही म्हणतात यादिवशी मोठी पौराणिक घटना घडली होती 

नवत्राचा उत्सवाचा छोटासा उजाळा......